Kiler kültürünü de yitirdik

Tüketim toplumu olmanın bir özelliği ve aynı zamanda, sosyal ve ekonomik gelişmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan rahat ve konforlu yaşam, geçmişte kullanılan birçok eşyayı günlük yaşantımızdan çıkardı.

Eskiden her evde bulunan kiler, evlerin zahire odasıdır. Evin yazlık, kışlık bütün yiyecekleri bu odada korunurdu. Eskiden evler betonarme olmadıklarından, taş ve toprakla yapıldıklarından ötürü yaz aylarında bile serin olurdu. Genellikle evlerin en serin odası kiler olarak seçilirdi. Kilerde, içinde katı veya sıvı yiyeceklerin, içeceklerin olduğu kaplar, küpler, torbalar, turikler, ender olarak da telli ekmek ve yemek dolabı bulunurdu.

Evlerde mutfak dediğimiz bölümün günlük yaşantımıza girmesi, hem ev içinde ve hem de mutfaklarda teknoloji ürünü çok değişik araç ve gereçlerin kullanımı sonucu kiler ve kiler kültürü yok oldu.

Kiler gibi hemen hemen her evde bulunan bir gereç olan küp, kullanım özelliklerine göre evlerde kapaklı, kapaksız renk renk, boy boy çanaklardan olurdu. Su küpü, buzdolabının bulunmadığı zamanlarda, yazın içersine konulan suyu soğuk tutmaya yarardı. Ayrıca evlerde su tesisatının olmadığı, şebeke suyunun bulunmadığı zamanlarda ortak kullanılan çeşmelerden, gözelerden, pınarlardan, kuyulardan getirilen içme suyunun muhafazası, depolanması için kullanılırdı. Su küpleri, genellikle kahve renkli, sırsız olurdu ve yanında da mutlaka bir su tası bulunurdu. Kavurma küpü, içersine kavurma koymak için kullanılırdı. Eskiden gıda sektörü ve teknoloji fazla gelişmediğinden, güzün yapılan kavurma kış aylarında tüketilirdi. Bu süre içersinde kavurmalar bozulmasın diye küplerde korunurdu. Bu küpler genellikle yeşil renkli ve sırlı olurdu. Kışlık peynirler de bu tür küplere basılırdı. Zahir küpleri, kiler veya zahire odasında bulunan bulgur, pirinç, mercimek gibi zahirenin her türlü haşere ve farelere karşı korunması amacıyla kullanılırdı. Çeşitli boyda, renk renktiler. Ayrıca çiftçi ailelerin evinde tohumluk arpa, buğday, darı gibi tahılların kışın muhafaza edildiği insan boyunu aşan küplerde bulunurdu. Buzdolabı, mutfak dolaplarının kullanımıyla birlikte küpler tarih oldu. Şimdi işyerlerinde, evlerde aksesuar olarak kullanılmaktadır.

Her evde mutlaka bir testi olurdu. Testi, çanak - çömlekten yapılan ve yaz aylarında içine konulan suyu soğutması amacıyla kullanılan bir ev gerecidir. Testiler çeşitli boylarda, tek veya çift kulplu olurdu. Su, göze, çeşme veya pınardan testiye doldurulurdu. Suyu daha iyi soğutması için genellikle dış kapı yanında veya serin ve gölgelik yerlerde bulundurulurdu. İçersine yılan, akrep ve başka böcekler girmesin diye testinin ağzına ya bir tülbent bağlanırdı ya da bir kapakla ağzı sürekli kapalı tutulurdu.

Testi, buzdolabı, kar ve buzun olmadığı zamanlarda yazın tarlada, bağda, bahçede, çarşıda, evde çok yürek ferahlatmıştır. Evlerde musluklardan şebeke suyunun akması, her köşe başında pet şişe ve benzeri ambalajlarda değişik hacimde soğuk su ve içeceklerin satılması, buzdolabı, derin dondurucu, sebil gibi beyaz eşya ürünlerinin her yerde kullanılmaya başlanması testileri günlük yaşantımızdan çıkarttı.

Tas, su bardağı yerine kullanılırdı. Kalaylı bakır taslar su, ayran, şerbet içmeye ayrı bir lezzet verirdi. Çeşitli büyüklükte olurlardı. Bazılarının yanda sarı madenden yapılmış kulpları da olurdu. Su tası, ayran tası şeklinde adlandırılırdı. Tas, ayrıca hacim olarak alacağı miktara göre bazen ölçü içinde kullanılırdı. Bir tas bulgur, iki tas yağ gibi.

Cam bardakların ve porselen kupaların daha zarif, daha ekonomik, daha kullanışlı ve daha pratik oluşları nedeniyle, taslara oranla daha çok tercih edilmeye başlandı. Tas şimdi otantik lokantalarda ayran tası olarak kullanılmaktadır.

Tel dolap ise içersine ekmek ve yiyeceklerin konulduğu bir dolaptır. Dolap pervazlarında cam yerine, dolabın hava alması, sineklerin ve böceklerin içine girmemesi, içindeki yiyecek ve ekmeğin bozulmaması için ince tel elek olurdu. Bu tel dolaplar bazı evlerde kilere konulurdu, bazı evlerin ise tel dolaptan haberi yoktu. Teknolojik gelişme sonunda bu dolaplar ömrünü tamamladı, yaşantımızdan çıktı. Tel dolap ve kilerdeki birçok nesnenin yerini mutfak dolapları, buzdolabı, derin dondurucu gibi ev gereçleri aldı.